Depremler, dünya yüzeyinde büyük yıkımlara neden olabilen doğal afetlerdir. Özellikle fay hatları üzerinde yer alan bölgelerde yaşayan bireylerin ve kurumların, deprem öncesi, sırası ve sonrasında ne yapacaklarını bilmeleri büyük önem taşır. Bu kapsamda, çalışanların ve iş yerlerinin depreme karşı bilinçli hareket edebilmeleri amacıyla hazırlanan bu eğitim rehberi dört ana başlıkta ele alınmıştır:

a. Deprem Bilgisi

Deprem, yer kabuğunda biriken enerjinin ani bir şekilde açığa çıkmasıyla meydana gelen sarsıntılardır. Bu sarsıntılar genellikle yer kabuğundaki fay hatları boyunca oluşur. Depremin merkez noktası olan "episantr"dan yayılan enerji, çeşitli dalgalar şeklinde yeryüzüne ulaşır.

Deprem dalgaları genellikle üç ana gruba ayrılır:

• P dalgaları (Primer Dalgalar): En hızlı yayılan dalgalardır ve yeryüzüne ilk ulaşanlardır. Yer kabuğunda sıkışma-genişleme hareketine neden olurlar.
• S dalgaları (Sekonder Dalgalar): P dalgalarından sonra gelir. Daha yavaş ama daha yıkıcıdırlar.
• Yüzey dalgaları: En son ulaşan, ancak en çok hasara neden olan dalgalardır.

Depremin büyüklüğü Richter ölçeğiyle, şiddeti ise Modified Mercalli Ölçeğiyle ölçülür. Büyüklük, depremin enerjisini ifade ederken; şiddet, depremin insanlar ve yapılar üzerindeki etkilerini tanımlar.

b. Deprem Sırasında Alınacak Önlemler

Deprem sırasında sergilenecek doğru davranışlar, can kayıplarını ve yaralanmaları en aza indirebilir. Özellikle panik yapmadan, bilinçli hareket etmek kritik önemdedir.

Deprem anında yapılması gerekenler:

1. Çök-Kapan-Tutun: Sabit ve sağlam bir eşyanın (masa, sıra, koltuk vb.) altına girerek çökün, başınızı ve boynunuzu koruyarak kapanın, ve mümkünse sabit bir noktaya tutunun.
2. Pencerelerden ve cam eşyalardan uzak durun.
3. Merdivenlere ve asansörlere yönelmeyin. Deprem sırasında merdivenler çökebilir, asansörler arızalanabilir.
4. Bulunduğunuz yerde kalın. Eğer içerideyseniz dışarı çıkmaya çalışmak daha tehlikeli olabilir.
5. Eğer dışarıdaysanız, binalardan, elektrik direklerinden ve ağaçlardan uzak bir alanda çömelin.

İş yerlerinde deprem sırasında alınacak önlemler, çalışanlara düzenli olarak yapılacak tatbikatlarla öğretilmelidir. Acil durum anında herkesin görevi ve nereye yönelmesi gerektiği önceden belirlenmelidir.

c. Deprem Sonrası Yapılacaklar

Deprem sona erdiğinde, panik haliyle yapılan yanlış müdahaleler yeni tehlikeler doğurabilir. Bu nedenle deprem sonrası sakin ve bilinçli hareket etmek gerekir.

Deprem sonrası izlenecek temel adımlar:

1. Kendinizi ve çevrenizi kontrol edin. Yaralılar varsa ilk yardım eğitimi aldıysanız müdahale edin.
2. Acil durum çıkışlarına yönelin. Tahliye planına uygun olarak, belirlenmiş toplanma alanına ulaşın.
3. Asansör kullanmayın. Sarsıntı sonrası artçı depremler olabilir.
4. Gaz, elektrik ve su vanalarını kapatın. Yangın, patlama ve su baskını riskini önlemek için bu adım önemlidir.
5. Yetkililerden bilgi gelene kadar toplanma alanında bekleyin.
6. Cep telefonlarını yalnızca acil durumlar için kullanın. Hatların meşgul olması, arama-kurtarma ekiplerinin çalışmalarını zorlaştırabilir.

İş yerlerinde ayrıca, tahliye ekipleri, arama-kurtarma ekipleri ve ilk yardım ekipleri önceden belirlenmeli ve bu ekipler düzenli olarak eğitilmelidir.

d. İş Yerinde Deprem Güvenliği

Bir iş yerinin depreme karşı güvenli hale getirilmesi, yalnızca afet anında değil öncesinde yapılan planlamalarla mümkündür. Bu kapsamda yapılması gereken temel uygulamalar şunlardır:

1. Yapısal Güvenlik

• Bina depreme dayanıklı olmalı, yönetmeliklere uygun inşa edilmiş olmalıdır.
• Duvarlarda çatlak, kolonlarda hasar gibi yapısal sorunlar varsa uzmanlarca incelenmelidir.

2. Sabitleme ve Yerleşim

• Raflar, dolaplar, makineler ve büyük eşyalar duvarlara sabitlenmelidir.
• Ağır nesneler alt raflara yerleştirilmelidir.

3. Tahliye Planları

• Her kat ve bölüm için ayrı tahliye planları hazırlanmalıdır.
• Tahliye yolları işaretlenmeli, engellerden arındırılmalı ve düzenli kontrol edilmelidir.

4. Acil Durum Ekipleri

• Her iş yerinde bir Acil Durum Yönetim Ekibi bulunmalı, görev dağılımı yapılmalı ve bu kişiler belirli aralıklarla eğitilmelidir.
• Ekipler; ilk yardım, yangınla mücadele, arama-kurtarma ve tahliye konularında eğitim almalıdır.

5. Tatbikatlar

• En az yılda 1 kez olmak üzere deprem ve tahliye tatbikatları yapılmalıdır.
• Tatbikatlar sırasında çalışanların refleksleri gözlemlenmeli, eksikler tespit edilerek yeniden eğitimler verilmelidir.

6. Acil Durum Çantaları

• Her çalışan için erişilebilir bir yerde küçük bir acil durum çantası bulunmalıdır.
• Bu çanta içinde el feneri, yedek pil, su, enerji barı, düdük, ilk yardım malzemeleri ve kişisel belgeler yer almalıdır.

SONUÇ: Depremler, ne zaman ve ne şiddette olacağı önceden kesin olarak bilinmeyen doğal afetlerdir. Ancak bu bilinmezliğe rağmen, etkilerini en aza indirmek mümkündür. Doğru bilgiye sahip olmak, düzenli eğitimler vermek, tatbikatlarla refleksleri geliştirmek ve yapısal güvenliği sağlamak, iş yerlerinin depreme karşı hazırlıklı olmasını sağlar.